Ho khan là một tình trạng bất cứ ai cũng từng gặp để phản ứng lại các dị nguyên đang xâm nhập vào hệ hô hấp. Tuy nhiên nếu ho khan kéo dài dai dẳng kèm theo những dấu hiệu bất thường như ngứa giọng, buồn nôn, tức ngực thì người bệnh không nên chủ quan mà cần nhanh chóng tiến hành điều trị để tránh các biến chứng nguy hiểm khác có thể xuất hiện.

Ho khan là gì?

Ho khan là cơn ho thường kéo dài dai dẳng không dứt, tuy nhiên không có đờm hay chất nhầy đi kèm. Tình trạng ho kéo dài khiến cổ họng đau rát khó chịu kèm theo đó cơ thể cũng vô cùng mệt mỏi và không thể tập trung làm việc. Bệnh có xu hướng xuất hiện nhiều hơn về đêm hay rạng sáng khi nhiệt độ hạ xuống. Bệnh kéo dài trên 2 – 4 tuần có thể tiến triển sang giai đoạn mãn tính với nhiều dấu hiệu hơn.

Những triệu chứng phổ biến của ho khan bao gồm

• Ho thành từng đợt hoặc ho liên tục dai dẳng không dứt
• Cổ họng khô rát, ngứa ngáy có cảm giác như bị kim châm
• Họng sưng đau do viêm
• Khàn tiếng, giọng nói thay đổi
• Ngứa mũi, ngứa họng, mũi đỏ nếu có liên quan đến các tác nhân dị ứng)
• Thở khò khè
• Cảm giác ớn lạnh, rùng mình, đổ mồ hôi trộm
• Có thể sốt cao trên 38 độ
• Buồn nôn và nôn
• Ho kèm theo đau tức ngực
• Mất vị giác, không muốn ăn uống, đau khi nuốt và nói chuyện
• Tình trạng ho xuất hiện nhiều về đêm khiến người bệnh mệt mỏi, mất ngủ, khó tập trung vào ngày hôm sau

Nguyên nhân ho khan

Có rất nhiều nguyên nhân gây ra tình trạng ho khan kéo dài dai dẳng, có thể do sự kích thích của các dị nguyên, do một số bệnh lý dạ dày hoặc cũng có thể do sức khỏe suy yếu nên dễ mẫn cảm với thời tiết và các yếu tố ngoài môi trường. Biết chính xác nguyên nhân gây bệnh sẽ giúp việc điều trị đạt hiệu quả chính xác hơn.

Cảm lạnh

Cảm lạnh là một trong những tác nhân hàng đầu gây bệnh hen suyễn. Bệnh thường xuất hiện do sự tấn công của các vi khuẩn virus, đặc biệt là virus thuộc chủng Rhinovirus, hoặc Enterovirus. Chúng nhanh chóng tấn công và làm kích thích đường thở và gây ra tình trạng ho, ngứa rát khó chịu. Đường thở bị suy yếu nặng, nếu không nhanh chóng có hướng kiểm soát phù hợp bệnh có thể tiếp diễn vài tháng, thậm chí là vài năm.

Ho do virus thường có xu hướng kéo dài lâu hơn, hiện tại cũng chưa có các loại thuốc đặc trị hoàn toàn nào với các loại virus. Bệnh có thể tiến triển thành mãn tính với nhiều triệu chứng khó chịu hơn.

Bệnh hen suyễn

Hen suyễn là bệnh lý làm đường thở bị sưng tấy và thu hẹp lại hơn so với bình thường khiến lượng Co2 và O2 hít vào thở ra không đủ và gây ra các kích thích phải phế quản, phế nang. Niêm mạc mũi bị ứng nên người bệnh còn có thể kèm theo các triệu chứng như ngạt mũi, khó thở, đau tức ngực khó chịu.

Nếu liên quan đến hen suyễn bệnh ho khan có thể kèm theo đờm nhầy hoặc không.Ho hen suyễn là bệnh mang tính chất mãn tính rất khó để điều trị hoàn toàn nên ho khan cũng có thể kéo dài dang dẳng song song. Tuy nhiên người bệnh vẫn có thể kiểm soát bệnh bằng một số phương pháp đơn giản để hạn chế các triệu chứng xuất hiện.

Ho gà

Ho gà cũng là bệnh lý rất dễ nhầm lẫn với cảm lạnh và một số triệu chứng hô hấp thông thường. Bệnh thường xuất hiện do sự tấn công của vi khuẩn Bordetella pertussis và thường mắc ở trẻ nhỏ, đặc biệt là nhóm trẻ từ 0-12 tháng tuổi. Do có liên quan đến các nhóm vi khuẩn nên bênh cũng có xu hướng lây lan mạnh mẽ, thậm chí là thành dịch. Bé có thể lây nhiễm từ những người xung quanh thông qua việc nói chuyện hay dùng chung những đồ vật cá nhân có dính nước bọt của người bệnh.

Triệu chứng đặc trưng của bệnh là tình trạng ho dai dẳng, mặt đỏ lên, ho kèm theo đờm và buồn nôn, nôn nhiều. Tiếng thở của bé thay đổi, có tiếng rít như tiếng gà. Ho gà là bệnh lý ho hấp cực kỳ nguy hiểm, thậm chí có thể gây tử vong nếu không nhanh chóng được điều trị đúng cách.

Trào ngược dạ dày thực quản

Trào ngược dạ dày thực quản là tình trạng acid dịch vị từ dạ dày bị kích thích và đẩy ngược lên thực quản, nguyên nhân thường liên quan đến việc ăn uống sinh hoạt kém khoa học, sự bất thường của cơ thắt thực quản dưới khiến các acid có điều kiện xâm nhập lên thực quản trên. Các acid này nhanh chóng làm kích thích vào niêm mạc thực quản, họng và tràn qua phổi gây ra các cơn ho khan.

Với nguyên nhân này người bệnh còn có thể gặp các triệu chứng khác như nóng rát bụng, ợ hơi, ợ chua, ợ nóng hay rối loạn tiêu hóa. Bệnh cũng có xu hướng xuất hiện nhiều hơn về đêm do lúc này thực quản ngang bằng với dạ dày nên các acid dễ dàng trào ngược lên và kích thích dạ dày.

Hội chứng chảy dịch mũi sau (Post nasal drips)

Mũi và họng luôn là hai cơ quan có mối liên kết với nhau, vì thế khi gặp các vấn đề tại mũi thì họng cũng có thể xuất hiện nhiều triệu chứng bất thường. Khi mắc chứng Post nasal drips, chất dịch từ mũi sẽ chảy xuống họng và gây kích thích các dây thần kinh phía sau đồng thời làm viêm nhiễm và tổn thương niêm mạc họng. Viêm ngứa tại đây chính là tác nhân hàng đầu gây ho khan.

Những triệu chứng kèm theo như ngứa mũi, sổ mũi, viêm họng, khó nuốt, khó thở, buồn nôn, khó chịu.. Tình trạng này có thể xuất hiện tương đương với những người bị viêm mũi, viêm xoang. Đây đều là những bệnh mang tính chất mãn tính và rất khó để điều trị dứt điểm, do đó tình trạng ho khan cũng có thể kéo dài khiến người bệnh rất khó chịu.

Bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD)

Phổi tắc nghẽn mãn tính COPD là tình trạng các luồng khí bị bị tắc nghẽn tại phổi khiến quá trình lấy oxi vào và đẩy CO2 gặp nhiều cản trở đồng thời hình thành nhiều chất nhầy gây viêm và hẹp các ông phế quả. Đây chính là những nguyên nhân làm kích thích niêm mạc phổi, thực quản gây ra các phản ứng ho khan, khó thở.Bệnh có xu hướng gặp nhiều ở những người trên 40 tuổi, đặc biệt là những người hút thuốc lá hay những đối tượng làm việc trong các môi trường độc hại nhiều hóa chất.

Ung thư phổi

Đừng nên bao giờ chủ quan với những cơn ho xuất hiện thường xuyên vì nó có thể là dấu hiệu cảnh báo cho rất nhiều bệnh lý nguy hiểm, chẳng hạn như ung thư phổi. Đây là bệnh lý cực kỳ nguy hiểm có thể làm ảnh hưởng trầm trọng đến sức khỏe tinh thần người bệnh.

Các triệu chứng kèm theo như nôn ra máu, khó thở, đau tức ngực, cơ thể xanh xao sút cân thấy rõ.  Ung thư phổ có thể ảnh hưởng trực tiếp đến tính mạng nếu không nhanh chóng kiểm soát phù hợp.

Một số tác nhân khác

Một số nguyên nhân khác cũng có thể gây ra tình trạng ho khan

• Sự thay đổi đột ngột của thời tiết khiến người bệnh không kịp chống đỡ
• Người sống trong môi trường bụi bẩn nhiều hóa chất, khói bụi hay các chất độc hại khác
• Thuốc lá và khó thuốc lá
• Các tác nhân dị ứng ngoài môi trường như bụi bẩn, phấn hoa, lông chó mèo.
• Người có hệ miễn dịch suy yếu
• Tác dụng phụ từ các thuốc ức chế men chuyển lisinopril, Enalapril hay thuốc hạ huyết áp
• Bệnh nhân có tiền sử bệnh lý về phổi, tim mạch hay viêm thanh quản
• Người có tính chất công việc cần nói nhiều, nói to, nói liên tục như phát thanh viên, ca sĩ, MC..

Hướng điều trị ho khan

Nhìn chung ho khan không hẳn là một bệnh lý tách riêng mà là triệu chứng có liên quan đến bệnh lý khác. Mức độ nguy hiểm của ho khan còn phụ thuộc vào bệnh lý nền, tuy nhiên có thể thấy triệu chứng này kéo dài sẽ ảnh hưởng rất nhiều đến chất lượng đời sống và tinh thần người bệnh. Người bệnh ho kéo dài khiến cơ thể mệt mỏi, giảm độ tập trung, với bà bầu còn có thể mắc chứng đi tiểu không tự chủ nên cần nhanh chóng kiểm soát.

Người bệnh nếu thấy ho khan kéo dài nên đến bệnh viện để kiểm tra chính xác nhất. Bác sĩ có thể chỉ định làm một số xét nghiệm như X quang, CT, nội soi hay đo phế dùng để xác định chính xác tình trạng và các tác nhân gây bệnh, qua đó mới có thể đưa ra phác đồ điều trị phù hợp.

Điều trị bằng thuốc Tây

Việc điều trị bằng thuốc cần có chỉ định từ bác sĩ để đảm bảo đúng người, đúng bệnh, đúng tình trạng.  Người bệnh không chỉ cần điều trị ho khan mà còn cần kiểm soát các tác nhân chính gây bệnh để đem lại hiệu quả tuyệt đối. Do đó không nên tự ý điều trị nếu chưa có chỉ định chính xác từ bác sĩ.Một số loại thuốc thường được dùng để kiểm soát tình trạng ho khan bao gồm

• Thuốc chống viêm: có thể chỉ định Alphachymotrypsin để giảm sưng viêm cổ họng, nhờ đó giảm kích ứng và giảm ho đáng kể. Thuốc cũng có tác dụng giảm đau đầu và hạ thân nhiệt trong trường hợp có kèm theo sốt.
• Thuốc kháng histamin: Hầu hết chỉ được chỉ định khi có liên quan đến sự tấn công của các tác nhân gây dị ứng để kiểm soát sự phóng thích histamine quá mức, từ đó giảm các triệu chứng ho khan và ngứa ngáy. Một số thuốc phổ biến thường dùng như Alimemazin, chlopheniramin, desloratadine, oplexil, Phenergan, Theralene, promethazine…
• Thuốc giảm các phản xạ ho: codein, dextromethorphan là hai thuốc phổ biến nhất thường được chỉ định. Các thành phần trong thuốc có chế ức chế hô hấp trực tiếp tại trung tâm gây ho ở hành tủy, nhờ đó giảm nhanh các cơn ho.
• Thuốc tê đường uống: thường dùng các thuốc có chứa các thành phần như lidocain, benzonatat, menthol… để gây tê tạm thời những dây thần kinh gây ra phản xạ ho.
• Các loại kẹo ngậm: kẹo ngậm sẽ giúp làm giảm cảm giác ngứa rát khó chịu tại họng để người bệnh thấy dễ chịu hơn nhưng không gây ra các tác dụng phụ như thuốc. Thường ưu tiên sử dụng các sản phẩm có chiết xuất từ thiên nhiên như cam thảo, mật ong, bạc hà,..
• Kháng sinh: được chỉ định trong trường hợp có liên quan đến các loại vi khuẩn hay có dấu hiệu nhiễm khuẩn để ngăn ngừa nguy cơ nhiễm trùng lây lan sang các cơ quan lân cận. tuy nhiên không có tác dụng cho các trường hợp có liên quan đến virus hay các trường hợp thông thường.

Ngoài ra, tùy tác nhân gây bệnh hay các bệnh nền, bác sĩ cũng có thể chỉ định một số loại thuốc sau

• Do hen suyễn: Sử dụng các thuốc đặc trị như salbutamol, theophylline, glucocorticoids hoặc dùng các corticosteroid dạng hít để hỗ trợ việc hít thở dễ dàng hơn
• Do COPD: Chỉ định các thuốc làm giãn phế quản  Formoterol, Difillin, albuterol (Ventoline, Proventil).. cùng các loại thuốc kháng sinh, cortisone dạng xịt dể hỗ trợ việc hít thở hiệu quả hơn.
• Thuốc trị ho gà:  sử dụng kháng sinh Erythromycin và Clarithromycin nhằm ức chế Bordetella pertussis – tác nhân gây bệnh ho gà, ngoài ra bác sĩ cũng có thể chỉ định cortisone như codein và dextromethorphan để giảm ho.
• Do trào ngược dạ dày thực quản: Dùng các thuốc kháng acid hay giảm tiết aicd như lansoprazole (Prevacid) và omeprazole (Prilosec) để hạn chế sự tấn công trên niêm mạc thực quản.

Điều trị ho khan theo hướng Đông y

Nếu tình trạng ho khan chưa quá nguy hiểm hay không có liên quan đến các bệnh lý nền trầm trọng thì việc dùng các bài thuốc Đông y hoàn toàn là những lựa chọn hữu ích. Ưu điểm của các bài thuốc này là có độ an toàn cao, ít tác dụng phụ và thực sự có thể đem lại nhiều hiệu quả tốt. Các bài thuốc đông y thường giúp bồi bổ cơ thể, giải quyết các vấn đề từ bên trong, vì vậy không chỉ giúp giảm ho mà còn giúp người bệnh ăn ngon, ngủ ngon và đem lại sức khỏe toàn diện hơn.

Tuy nhiên cần chú ý do có chiết xuất từ các thảo dược nên hiệu quả bài thuốc đem lại thường khá chậm, vì thế không phù hợp với những tình trạng bệnh nặng. Đồng thời nếu có liên quan đến các bệnh lý khác thì người bệnh cũng cần cân nhắc vì không thể đảm bảo kết quả tốt nhất. Dù vậy xét về độ an toàn và những gì bài thuốc đem lại người bệnh vẫn nên dùng thử nếu có sự hỗ trợ từ các thầy thuốc, lương y uy tín.Một số bài thuốc mà bạn có thể tham khảo gồm

• Bài thuốc thanh tả phế nhiệt: chuẩn bị 3g cam thảo; 4g tri mẫu; bạc hà và sinh hương mỗi dược liệu 6g; đại táo 8g; hoàng cầm 10g; xuyên bối mẫu cùng cát cánh mỗi vị thuốc 12g; địa cốt bì, mạch môn,thục linh mỗi loại 14g; Tang bạch bì 16 g. Làm sạch các dược liệu rồi sắc cùng 1,5 lít nước đến khi cạn còn 1/3 thì dừng. Chia bài thuốc thành 3 phần uống hết trong ngày.
• Bài thuốc chữa ho khan do phế âm hư: Dùng 20g rau má; 16g sao mật; lá chanh và lá tre mỗi dược liệu 12g, quả sao vàng cùng cam thảo 8g mỗi dược liệu. Làm sạch các dược liệu rồi đem sắc đến khi cạn còn 3 chén thì dừng. Chia thuốc ra dùng hết trong ngày.
• Bài thuốc giúp Bổ khí kiện tỳ: Dùng 4g Chích thảo; sa nhân, hoàng sơn, sinh khương mỗi vị thuốc 6g; cát cánh 10g; đẳng sâm và trần bì mỗi dược liệu 12g; liên nhục, bạch truật, phục linh 14g mỗi vị thuốc; biển đậu, ý dĩ mỗi dược liệu 16g. Làm sạch các dược liệu rồi sắc cùng lượng nước vừa đủ, nấu trên lửa nhỏ đến khi cạn còn 1- 2 bát thuốc thì dừng. Chia thuốc ra uống hết trong ngày.

Hướng điều trị và chăm sóc tại nhà

Trong dân gian cũng có rất nhiều bài thuốc giúp cải thiện tình trạng ho khan đơn giản, hiệu quả và bất cứ ai cũng có thể thực hiện tại nhà. Các bài thuốc này đều được thực hiện từ các dược liệu quen thuộc xung quanh nên rất an toàn, có thể sử dụng cho các đối tượng như trẻ nhỏ hay phụ nữ có thai.Đồng thời các bài thuốc này chỉ mang tính chất điều trị triệu chứng nên có thể áp dụng với hầu hết các trường hợp ho khan, kể cả khi có liên quan đến các bệnh nền. Cụ thể, bạn có thể tham khảo các bài thuốc đơn giản sau

• Quất hấp mật ong: Dùng 3- 5 quả quất chính vàng rửa sạch, thái lát rồi đem hấp cách thủy cùng một ít mật ong. Bài thuốc này không chỉ dễ làm, dễ ăn mà còn đem đến tác dụng tăng cường đề kháng, làm dịu ngứa rát cổ họng và giảm ho hiệu quả.
• Nghệ mật ong: Dùng 1-2  thìa tinh bột nghệ pha cùng nước ấm và một ít mật ong uống mỗi sáng không chỉ giúp làm lành nhanh chóng các tổn thương tại niêm mạc họng, thực quản mà còn có tác dụng kiểm soát sự tiết ra quá mức của các acid dịch vị. Rất tốt cho người bị trào ngược dạ dày.
• Củ cải trắng: bạn có thể ép củ cải trắng lấy nước uống trực tiếp hay pha thêm một ít mật ong để dễ uống hơn. Bài thuốc này không chỉ giúp giảm ho hiệu quả mà còn tốt cho người bị hen suyễn, ngăn ngừa ung thư cùng các bệnh lý có liên quan đến tim mạch.
• Uống trà thảo mộc: trà gừng, trà chanh hay trà bạc hà nóng đều đem đến tác dụng giảm ho, giảm ngứa rát họng đồng thời ức chế được các vi khuẩn gây bệnh tại đây.

Hướng chăm sóc và phòng tránh ho khan

Để điều trị và phòng tránh nguy cơ bệnh tái phát trở lại, người bệnh cần chú ý những vấn đề sau

• Đeo khẩu trang trước khi ra ngoài để hạn chế tiếp xúc với các dị nguyên đồng thời phòng tránh lây nhiễm bệnh nếu có liên quan đến các loại virus, vi khuẩn
• Giữ ấm cơ thể, đặc biệt vào các thời điểm giao mùa
• Uống nhiều nước, ưu tiên nước ấm hay các loại nước trái cây
• Tránh xa bia rượu, thuốc lá và các chất kích thích
• Kiểm soát nguồn gốc các thực phẩm ăn uống hằng ngày, tránh sử dụng các thực phẩm bẩn, thực phẩm không rõ nguồn gốc
• Hạn chế ăn các đồ ăn ăn cay nóng, đồ ăn nhanh, đồ ăn chiên xào nhiều dầu mỡ
• Bổ sung đầy đủ dinh dưỡng cần thiết hằng ngày để cơ thể luôn trong trạng thái tốt nhất
• Ăn uống đúng giờ, tránh bỏ bữa, tránh ăn quá no hay tránh ăn quá khuya
• Khi ngủ nên kê gối nang cao đầu và chân để tránh trào ngược dạ dày
• Rèn luyện thể dục thể thao hằng ngày để nâng cao sức đề kháng
• Thăm khám bác sĩ ngay nếu thấy cơ thể có các triệu chứng bất thường

Ho khan có thể ảnh hưởng rất nhiều đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống hằng ngày của người bệnh nên cần tiến hành điều trị càng sớm càng tốt. Bên cạnh việc điều chỉnh chế độ sống khoa học hơn mỗi người cũng nên dành thời gian đi khám bệnh định kỳ để kiểm soát tốt sức khỏe bản thân, phòng tránh tối đa những nguy cơ gây bệnh tiềm ẩn.