Viêm da tiết bã là bệnh da liễu thường gặp, có đặc tính kéo dài dai dẳng và dễ tái phát. Cơ chế khởi phát bệnh có liên quan đến hệ miễn dịch, hoạt động của nấm men, cộng hưởng của một số yếu tố nội sinh và ngoại sinh. Hiện tại không có biện pháp điều trị dứt điểm bệnh lý này. Tuy nhiên viêm da tiết bã có thể thuyên giảm rõ rệt nếu có chế độ chăm sóc và xử lý phù hợp.

Viêm da tiết bã (viêm da dầu) là bệnh gì?

Viêm da tiết bã còn được gọi là bệnh chàm da mỡ hoặc viêm da dầu (Seborrheic eczema/ Seborrheic dermatitis). Đây là bệnh viêm da mãn tính, đặc trưng bởi tình trạng da nổi dát hồng/ đỏ, bề mặt vùng da tổn thương có vảy bong kết hợp với dầu nhờn. Tuy nhiên hình thái tổn thương có thể khác nhau tùy thuộc vào độ tuổi, vị trí và phạm vi ảnh hưởng.

Bệnh lý này chủ yếu phát sinh thương tổn ở những vùng da có tuyến bã nhờn hoạt động mạnh như mặt, da dầu, cổ, ngực và sau tai. Thường gặp ở trẻ nhỏ từ 0 – 3 tháng tuổi và người trưởng thành.

Viêm da dầu là bệnh da liễu mãn tính, dai dẳng và dễ tái phát. Tuy nhiên bệnh khá lành tính, chỉ gây thương tổn trên da và không ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể. Hơn nữa, bệnh lý này ít gây ngứa ngáy nên hầu như không gây ra tình trạng khó chịu và bứt rứt.

Ở một số trường hợp, viêm da tiết bã có thể tái đi tái lại nhiều lần, gây phiền toái trong đời sống sinh hoạt, ảnh hưởng đến ngoại hình, tâm lý và làm giảm chất lượng cuộc sống.

Nhận biết viêm da tiết bã ở trẻ nhỏ và người lớn

Viêm da tiết bã có triệu chứng khởi phát âm thầm và tiến triển chậm. Vì vậy trong giai đoạn mới hình thành, các triệu chứng của bệnh thường không đặc trưng và dễ bị nhầm lẫn với các vấn đề da liễu thông thường.

Tổn thương do viêm da tiết bã có sự khác biệt rõ rệt ở người lớn và trẻ nhỏ. Để dễ dàng nhận biết bệnh lý này, bạn có thể xem xét một số triệu chứng điển hình sau:

1. Triệu chứng viêm da tiết bã ở trẻ

Viêm da tiết bã ở trẻ nhỏ (dân gian gọi là “cứt trâu”) thường xảy ra ở trẻ từ 0 – 3 tháng tuổi và chủ yếu ảnh hưởng đến vùng da dầu. Phần lớn trường hợp trẻ mắc bệnh đều không phải điều trị và có xu hướng tự biến mất khi trẻ lớn (khoảng 6 – 12 tháng tuổi).

Một số triệu chứng điển hình của viêm da tiết bã ở trẻ nhỏ, bao gồm:

• Da đầu xuất hiện các mảng da có màu vàng, nâu, nâu đen hoặc trắng
• Mảng da dính chặt vào chân tóc và vùng da dầu
• Thương tổn da tập trung ở phần da dầu trước
• Phần lớn đều không gây ngứa, nóng rát hay khó chịu

Tuy nhiên bệnh lý này có thể chuyển biến nặng nếu trẻ có các bệnh lý đi kèm như viêm da cơ địa, viêm mũi dị ứng, hen suyễn,… Trong trường hợp này, thương tổn da sẽ đặc trưng bởi các triệu chứng sau:

• Xuất hiện mảng da ở phạm vi rộng hoặc lan tỏa toàn thân
• Da đỏ, xuất hiện vảy bong màu vàng, dính và nhờn

Thực tế cho thấy, rất ít trẻ mắc bệnh phát triển dạng tổn thương này.

2. Triệu chứng viêm da tiết bã ở người lớn

Nếu xảy ra ở người trưởng thành, bệnh thường ảnh hưởng đến các vùng da có hoạt động bài tiết bã nhờn mạnh như da dầu, vùng da quanh mũi, cung mày, sau tai và nửa phần thân trên.

So với trẻ nhỏ, viêm da tiết bã ở người lớn thường tái phát nhiều lần và ít khi tự thuyên giảm mà không can thiệp điều trị. Hơn nữa ở người trưởng thành, cơ chế hình thành bệnh khá phức tạp và chịu tác động của nhiều yếu tố (bao gồm yếu tố nội sinh và ngoại sinh).

Một số triệu chứng thường gặp của bệnh viêm da tiết bã ở người trưởng thành:

• Da xuất hiện dát có màu hồng hoặc đỏ. Bề mặt vùng da thương tổn thường nhờn, ẩm, dính và có vảy bong khô.
• Trong trường hợp xảy ra ở lông mày, mảng da có xu hướng bong nhiều và để lộ lớp da bên dưới mỏng. Thương tổn da có thể khu trú ở lông mày hoặc lan tỏa xuống phần cánh mũi hoặc viền tóc.
• Nếu xảy ra ở rìa tóc và nửa phần thân trên, da thường xuất hiện các bờ viền màu đỏ và nổi cộm hơn so với những vùng da xung quanh. Bờ viền có hình thái đa dạng (hình đa cung, hình tròn hoặc hình nhẫn) và thường có vảy trắng trên bề mặt.
• Thương tổn xảy ra ở mặt thường có màu hồng đến đỏ, bằng phẳng và không có ranh giới rõ rệt so với những vùng da xung quanh.
• Nếu xảy ra ở cánh mũi, triệu chứng thường có tính chất đối xứng, đặc trưng bởi tình trạng da đỏ, nhiều dầu và xuất hiện vảy bong màu trắng.
• Bệnh thường không gây ngứa hoặc có thể gây ngứa nhẹ ở một số trường hợp.

Ngoài ra, triệu chứng của viêm da dầu cũng có thể xảy ra ở một số vị trí khác như nách, bẹn và vùng dưới ngực. Thống kê cho thấy, viêm da tiết bã xảy ra ở những vị trí này thường đi kèm với dát đỏ đặc trưng và tình trạng viêm nang lông.

Nguyên nhân & Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh

Hiện tại, các nhà khoa học vẫn chưa thể xác định nguyên nhân chính xác gây ra bệnh viêm da tiết bã. Tuy nhiên thông qua phân tích cơ chế khởi phát, bệnh lý này có liên hệ mật thiết với hoạt động quá mẫn của hệ miễn dịch và sự tăng sinh bất thường của vi nấm Malassezia.

Vi nấm Malassezia có thể cộng hưởng với một số điều kiện thuận lợi, dẫn đến tình trạng bùng phát mạnh và tạo ra các chất chuyển hóa. Các chất chuyển hóa này kích thích phản ứng của hệ miễn dịch và làm phát sinh thương tổn trên da.

Ngoài ra, viêm da tiết bã còn có thể xảy ra do một số yếu tố thuận lợi như:

• Yếu tố di truyền: Bệnh chàm da mỡ có xu hướng di truyền từ cha mẹ sang con cái. Ngoài ra, có người thân cận huyết mắc bệnh vảy nến cũng có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh lý này.
• Thời tiết: Viêm da tiết bã thường có xu hướng bùng phát mạnh vào mùa đông và thuyên giảm nhẹ vào mùa hè. Theo lý giải của các chuyên gia, làn da vào mùa đông thường có xu hướng khô ráp, bong tróc và suy yếu. Trong khi đó vào mùa hè, da có đủ độ ẩm, đàn hồi và ít bị ảnh hưởng bởi các yếu tố kích thích.
• Chế độ dinh dưỡng: Thường xuyên ăn thực phẩm nhiều đường, uống rượu bia và thực phẩm cay nóng có thể khiến viêm da tiết bã khởi phát và lan tỏa rộng. Nguyên nhân là do các loại thực phẩm và đồ uống này kích thích da tiết dầu, thúc đẩy hoạt động của vi nấm có hại và làm bùng phát thương tổn da.
• Đặc điểm tự nhiên của da: Người có làn da dầu thường có nguy cơ mắc bệnh chàm da mỡ cao hơn so với người có làn da thường và da khô.
• Sức đề kháng suy yếu: Hệ miễn dịch suy yếu là yếu tố thuận lợi để viêm da dầu và một số bệnh da liễu mãn tính bùng phát. Ở những đối tượng bị suy giảm miễn dịch nghiêm trọng (HIV, tiểu đường, ung thư,…), triệu chứng của bệnh có xu hướng lan tỏa rộng và tiến triển nhanh.
• Nội tiết tố không ổn định: Sự thay đổi bất thường của hormone có thể kích thích hệ miễn dịch tạo phản ứng quá mẫn và làm bùng phát các triệu chứng trên da. Trên thực tế, tổn thương do viêm da tiết bã có xu hướng tiến triển mạnh trong giai đoạn mang thai, dậy thì và sau khi sinh.
• Ảnh hưởng của thuốc: Trong một số trường hợp, triệu chứng của bệnh có thể bùng phát do sử dụng một số loại thuốc như thuốc chống viêm, thuốc ức chế miễn dịch và kháng sinh.
• Yếu tố khác: Ngoài ra, bệnh còn có thể khởi phát do một số yếu tố rủi ro khác như căng thẳng thần kinh, suy nhược cơ thể, mất ngủ, mắc các vấn đề về thần kinh, vệ sinh da kém và sinh sống trong môi trường ô nhiễm.

Viêm da dầu có lây không? Nguy hiểm không?

Viêm da tiết bã là bệnh viêm da mãn tính, xảy ra do cộng hưởng giữa yếu tố nội sinh và ngoại sinh. Bệnh không khả năng lây lan thông qua tiếp xúc vật lý (chạm vào vùng da tổn thương, ôm, mặc chung quần áo,…). Tuy nhiên cơ chế hình thành bệnh có liên quan đến phản ứng quá mức của hệ miễn dịch. Chính vì vậy bệnh có khả năng di truyền từ cha mẹ sang con cái.

Như đã đề cập, viêm da dầu là bệnh da liễu lành tính, chủ yếu gây thương tổn trên da và hầu như không ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể. Hơn nữa, bệnh lý này không gây nóng rát, ngứa ngáy hoặc chỉ gây ngứa nhẹ nên thường không tạo cảm giác khó chịu và bứt rứt như bệnh chàm và một số bệnh da liễu mãn tính khác.

Tuy nhiên do đặc tính dai dẳng, kéo dài và dễ tái phát nên thương tổn da do viêm da tiết bã có thể ảnh hưởng đến tâm lý và ngoại hình. Nếu chủ động chăm sóc và điều trị đúng cách, triệu chứng và tiến triển của bệnh có thể được kiểm soát hoàn toàn.

Bệnh viêm da tiết bã được chẩn đoán bằng cách nào?

Viêm da tiết bã thường gây ra triệu chứng có tính điển hình cao. Vì vậy bác sĩ chủ yếu chẩn đoán bệnh thông qua các đặc điểm lâm sàng như hình thái tổn thương, vị trí xuất hiện, tốc độ và thời điểm khởi phát bệnh,… Trong một số trường hợp cần thiết, bác sĩ có yêu cầu xét nghiệm cận lâm sàng (sinh thiết da) để xác định sự hiện diện của nấm men Malassezia.

Nếu đặc điểm lâm sàng không có tính đặc trưng cao, bác sĩ có thể chẩn đoán phân biệt với một số bệnh lý như:

• Viêm da cơ địa
• Bệnh vảy nến
• Bệnh hắc lào
• Chứng đỏ mặt (bệnh Rosacea)

Cách điều trị viêm da tiết bã hiệu quả

Hiện nay chưa có biện pháp điều trị dứt điểm bệnh viêm da tiết bã. Vì vậy mục đích chính của các biện pháp điều trị là cải thiện mức độ thương tổn, ngăn ngừa bệnh lan rộng và làm giảm nguy cơ tái phát.

Dưới đây là một số phương pháp được áp dụng trong quá trình điều trị bệnh viêm da dầu, bao gồm:

1. Sử dụng thuốc Tây

Thuốc Tây thường được sử dụng trong giai đoạn bệnh phát triển mạnh (mùa thu – đông). Chỉ định ưu tiên là sử dụng thuốc dùng ngoài (thuốc bôi, dầu gội) và chỉ dùng thuốc uống trong trường hợp cần thiết.

Một số loại thuốc Tây thường được dùng trong điều trị viêm da tiết bã nhờn, bao gồm:

• Thuốc kháng nấm tại chỗ: Thuốc kháng nấm tại chỗ (thuốc bôi hoặc dầu gội) được sử dụng nhằm ức chế hoạt động của nấm men, từ đó làm giảm tổn thương da và hạn chế tăng sinh vảy bong. Với những trường hợp nhiễm chủng nấm Malassezia kháng thuốc kháng nấm nhóm azol, cần sử dụng Zinc pyrithion hoặc Selenium sulphid để thay thế.
• Thuốc bạt sừng/ bong vảy: Nhóm thuốc này có tác dụng loại bỏ vảy bong và các tế bào da tăng sinh quá mức. Thuốc bạt sừng thường chứa các hoạt chất như Propylen glycol, Acid salicylic và Acid lactic. Ngoài tác dụng loại bỏ vảy bong, nhóm thuốc này còn giúp điều hòa hoạt động của tuyến bã nhờn và sát trùng nhẹ.
• Thuốc chứa corticoid: Corticoid là hoạt chất có tác dụng ức chế miễn dịch, giúp cải thiện tình trạng viêm và thương tổn da do viêm da dầu gây ra. Tùy vào mức độ triệu chứng, bác sĩ có thể chỉ định thuốc ở dạng bôi hoặc dạng uống. Tuy nhiên, nhóm thuốc này có thể gây ra các tác dụng phụ nguy hiểm nên chỉ được sử dụng trong điều trị ngắn ngày.
• Thuốc bôi ức chế calcineurin: Nhóm thuốc này có tác dụng tương tự corticoid. Thuốc được sử dụng thay thế cho những trường hợp gặp phải tác dụng phụ khi sử dụng corticoid dạng bôi.
• Thuốc kháng nấm dạng uống: Với những trường hợp triệu chứng lan tỏa rộng và có mức độ nặng nề, bác sĩ có thể chỉ định thuốc kháng nấm đường uống. So với thuốc dạng bôi, thuốc uống có nguy cơ cao nên cần phải theo dõi chặt chẽ trong quá trình sử dụng.

Thương tổn da do chàm da mỡ thường không gây ngứa nên ít khi kích thích hoạt động chà xát, gãi và cào. Chính vì vậy, hầu hết các trường hợp mắc bệnh đều không xuất hiện tổn thương thứ phát hay bội nhiễm. Tuy nhiên ở một số ít trường hợp có bội nhiễm da, bác sĩ sẽ chỉ định kết hợp với thuốc kháng sinh dạng bôi hoặc dạng uống.

2. Dùng nguyên liệu tự nhiên

Sử dụng thuốc chỉ được dùng trong giai đoạn bệnh bùng phát mạnh. Vì vậy khi bệnh đã thuyên giảm, bạn có thể giảm tần suất dùng thuốc và tận dụng một số nguyên liệu thiên nhiên để cải thiện triệu chứng.

Một số nguyên liệu bạn có thể sử dụng để làm giảm thương tổn da do viêm da dầu gây ra, bao gồm:

– Dùng mặt nạ từ sữa chua:

Sữa chua chứa hàm lượng axit lactic nhỏ, có tác dụng làm sạch tế bào chết và loại bỏ vảy bong trên bề mặt vùng da tổn thương. Ngoài ra, nguyên liệu này còn chứa axit amin, lợi khuẩn và vitamin D giúp dưỡng ẩm, cân bằng hệ vi sinh và tăng sức đề kháng cho da.

Cách thực hiện:

• Vệ sinh vùng da cần điều trị
• Thoa sữa chua không đường lên da
• Massage nhẹ nhàng và để trong khoảng 10 phút
• Sau đó rửa sạch với nước ấm

– Sử dụng mật ong:

Mật ong có tác dụng dưỡng ẩm sâu, phục hồi các tế bào tổn thương và ngăn ngừa quá trình lão hóa. Bên cạnh đó, nguyên liệu này còn ức chế và kìm hãm hoạt động của nấm men Malassezia, làm giảm các chất chuyển hóa của nấm và cải thiện thương tổn trên da.

Cách thực hiện:

• Có thể thoa mật ong trực tiếp lên da và rửa lại sau 10 phút
• Hoặc có thể kết hợp mật ong với chanh, sữa chua,… để tăng tác dụng điều trị

– Tận dụng gel nha đam:

Gel nha đam chứa hàm lượng nước, axit amin, khoáng chất và vitamin dồi dào, giúp làm mềm, dưỡng ẩm và loại bỏ vảy bong ở vùng da tổn thương. Bên cạnh đó, các polyphenol trong thảo dược này còn kích thích tốc độ hồi phục và khả năng tái tạo của da.

Hướng dẫn thực hiện:

• Rửa sạch vùng da cần điều trị
• Cạo gel nha đam và thoa trực tiếp lên da (nên thoa 1 lớp dày)
• Để trong 10 phút và rửa lại với nước sạch

– Dùng chanh tươi:

Nếu viêm da tiết bã ảnh hưởng đến vùng da đầu, bạn có thể dùng chanh tươi để cải thiện các triệu chứng của bệnh. Chanh tươi chứa acid citric có tác dụng làm sạch vảy bong, giảm dầu thừa và loại bỏ bụi bẩn ứ đọng trong nang tóc.

Ngoài ra, nguyên liệu này còn loại bỏ vi khuẩn có hại và ức chế hoạt động của vi nấm Malassezia.

Cách thực hiện:

• Vắt chanh tươi lấy nước cốt
• Sau đó hòa với 1 ít nước lạnh và thoa trực tiếp lên da dầu
• Ủ trong 10 phút và xả lại nước sạch
• Cuối cùng gội đầu như bình thường
• Hoặc bạn có thể cho nước cốt chanh vào dầu gội để tăng tác dụng làm sạch

3. Chăm sóc tại nhà

Bên cạnh các biện pháp điều trị, bạn nên phối hợp với cách chăm sóc khoa học nhằm bảo vệ làn da, cải thiện triệu chứng và kiểm soát tiến triển của bệnh.

Các chăm sóc khoa học đối với bệnh viêm da tiết bã:

• Gội đầu và giữ vệ sinh da đúng cách. Luôn giữ làn da và vùng da dầu khô ráo, tránh để da tiết quá nhiều dầu thừa và bã nhờn.
• Nên tắm nước mát thường xuyên để làm dịu vùng tổn thương và hỗ trợ làm sạch vảy bong.
• Sử dụng áo khoác, khẩu trang và kem chống nắng để bảo vệ da khi di chuyển và hoạt động dưới trời nắng.
• Dành thời gian nghỉ ngơi và ăn uống điều độ trong quá trình điều trị.
• Sử dụng kem dưỡng ẩm 1 – 2 lần/ ngày nhằm phục hồi da và giảm tăng sinh vảy bong.

Biện pháp giảm nguy cơ tái phát viêm da tiết bã

Viêm da tiết bã thường khởi phát theo từng đợt. Để giảm thiểu nguy cơ bệnh tái phát, bạn nên chủ động thực hiện các biện pháp phòng ngừa như:

• Tích cực trong quá trình điều trị và xây dựng chế độ chăm sóc khoa học. Đồng thời cần tái khám theo lịch hẹn của bác sĩ.
• Loại trừ các yếu tố thuận lợi khiến bệnh có khả năng bùng phát như sử dụng thuốc, căng thẳng thần kinh, chế độ ăn không phù hợp, mất ngủ,…
• Vào mùa đông, nên tăng cường dưỡng ẩm và bảo vệ da để ngăn ngừa bệnh tái phát.
• Tăng sức đề kháng cho cơ thể bằng cách ăn uống điều độ, dành thời gian nghỉ ngơi, ngủ đủ giấc và tập thể dục thường xuyên.
• Hạn chế tạo kiểu tóc bằng nhiệt và tránh sử dụng hóa chất lên tóc.
• Nên sử dụng dù hoặc mũ cói để giảm nguy cơ tiết mồ hôi ở vùng da dầu và kích thích viêm da tiết bã bùng phát.

Viêm da tiết bã là bệnh da liễu thường gặp. Bệnh khá lành tính và thường không gây ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể. Tuy nhiên nếu không chăm sóc và điều trị đúng cách, thương tổn da có thể lan tỏa rộng, tiến triển dai dẳng và gây ảnh hưởng không nhỏ đến ngoại hình.