Thoái hoá cột sống là gì? Nguyên nhân, Triệu chứng, Cách điều trị

Thoái hóa cột sống là căn bệnh mãn tính xảy ra khi đĩa đệm và khớp bị thoái hóa, xương phát triển lên trên đốt của cột sống. Tình trạng này sẽ chuyển biến xấu đi nếu người bệnh không sớm có giải pháp khắc phục hiệu quả. Nhận định từ chuyên gia y tế, bệnh xương khớp nói chung và bệnh cột sống nói riêng không thể chữa khỏi hoàn toàn nhưng sớm điều trị sẽ giúp làm giảm cơn đau nhức và phòng biến chứng.

Thoái hóa cột sống là bệnh gì?

Cột sống là một phần của hệ thống xương khớp đóng vai trò rất quan trọng trong cơ thể con người, thực hiện chức năng nâng đỡ và kết nối các xương lại với nhau cũng như giúp hoạt động trở nên linh hoạt hơn. Trong giải phẫu người, cột sống con người bao gồm 33 đốt, đĩa đệm, xương cùng và xương cụt nằm tách biệt. Cột sống là bộ phận phải gánh chịu nhiều áp lực và sự chèn ép từ các hoạt động và sinh hoạt thường ngày. Chính vì thế, chúng rất dễ bị tổn thương. Một trong số đó là thoái hóa cột sống.

Thoái hóa cột sống là thuật ngữ y khoa dùng để chỉ tình trạng viêm nhiễm và tổn thương tại cột sống. Bệnh gây ra những cơn đau khó chịu làm ảnh hưởng đến khả năng vận động và đời sống sinh hoạt thường ngày. Bất kỳ sự hư tổn nào trên cột sống cũng có khả năng gây ra tình trạng thoái hóa. Hơn thế nữa, sự thoái hóa còn xảy ra ở cả phần sụn khớp, đĩa đệm và lớp màng bao hoạt dịch.

Nhận định từ chuyên gia xương khớp hàng đầu cho biết, thoái hóa cột sống là bệnh xương khớp mãn tính. Về bản chất, căn bệnh này tiến triển khá chậm nên khá khó để nhận biết từ sớm nếu không thăm khám và chẩn đoán bệnh. Trên thực tế, mọi đối tượng đều có khả năng mắc phải nhưng nhiều nhất vẫn là người cao tuổi do tình trạng lão hóa tự nhiên. Tuy nhiên, bệnh có xu hướng trẻ hóa do thói quen sinh hoạt và làm việc thiếu khoa học.

Tình trạng thoái hóa cột sống có thể xảy ra bất kỳ vị trí vào nên cột sống. Tuy nhiên, thường thấy nhiều nhất là phần cổ và thắt lưng:

• Thoái hóa đốt sống cổ: Tình trạng thoái hóa xảy ra tại các đốt sống từ C1 đến C7
• Thoái hóa cột sống lưng: Khu vực dễ xảy ra tình trạng thoái hóa nhất là 5 đốt sống thắt lưng và 12 đốt sống lưng.

Nguyên nhân gây thoái hóa cột sống

Một trong những nguyên nhân hàng đầu gây thoái hóa cột sống là do sự lão hóa tự nhiên của cơ thể (tuổi tác). Quy luật lão hóa của cơ thể là quy luật tự nhiên mà mọi đối tượng không thể tránh khỏi. Khi về già, xương khớp và dây chằng ở cột sống trở nên yếu đi, dẫn đến tình trạng gai cột sống. Ngoài ra, đĩa đệm trở nên lỏng lẻo hơn và dễ bị suy yếu. Và đây cũng chính là câu trả lời vì sao người già là đối tượng có khả năng cao mắc phải căn bệnh này.

Tuy nhiên, trên thực tế thì vẫn còn nhiều người trẻ tuổi bị thoái hóa cột sống. Như vậy, tác nhân gây bệnh không chỉ do tuổi tác mà còn được khởi phát bởi nhiều yếu tố khác. Tiêu biểu như:

• Giới tính: Theo thống kê mới đây cho biết, số lượng nam giới dễ mắc bệnh hơn nữ giới. Nguyên nhân chính là do nam giới thường xuyên lao động nặng nhọc, bê vác nặng khiến cho xương khớp dễ bị tổn thương;
• Tính chất công việc: Các đối tượng thường xuyên phải bưng bê, khiêng vác đồ nặng, công việc văn phòng ngồi nhiều một chỗ, công việc buộc mang giày cao gót nhiều,…đều là những yếu tố điển hình làm gia tăng nguy cơ cột sống bị thoái hóa;
• Thói quen xấu: Một số thói quen xấu trong đời sống thường ngày có thể khiến cột sống của bạn bị thoái hóa như ngồi gù lưng, gập cổ, nghe điện thoại bằng cách kẹp vào cổ và vai, ngồi lâu một chỗ, ngủ kê gối cao,…;
• Chế độ ăn uống thiếu khoa học: Một chế độ ăn uống thiếu khoa học cũng khiến cột sống bị tổn thương, lâu ngày dẫn đến thoái hóa. Việc tiêu thụ nhiều thức ăn nhanh, thức ăn nhiều gia vị, lạm dụng rượu bia, hút nhiều thuốc lá,… đều khiến cột sống bị mài mòn dần cũng như hạn chế khả năng tái tạo xương
• Cân nặng: Theo nguyên nhân mới đây cho biết, người có trọng lượng cơ thể càng lớn thì cột sống càng chịu nhiều áp lực hơn, từ đó khiến cột sống bị thoái hóa. Trường hợp này diễn ra tiêu biểu nhất ở các đối tượng thừa cân, béo phì;
• Nguyên nhân khác: Chấn thương khi chơi thể thao, chấn thương do tai nạn giao thông, u cột sống, viêm đĩa đệm, dị tật bẩm sinh, rối loạn chuyển hóa, di truyền,… cũng có thể trở thành thủ phạm khiến cột sống bị thoái hóa.

Triệu chứng của bệnh thoái hóa cột sống

Như vừa được đề cập, thoái hóa cột sống được chia thành 2 dạng chính là thoái hóa đốt sống cổ và thoái hóa cột sống thắt lưng. Tùy thuộc vào vị trí cột sống bị thoái hóa cụ thể mà triệu chứng của bệnh có những đặc trưng riêng biệt. Tuy nhiên, triệu chứng bệnh rất khó để nhận biết từ giai đoạn đầu do chúng dễ bị nhầm lẫn với các trường hợp khác.

Dấu hiệu nhận biết thoái hóa đốt sống cổ

Thoái hóa đốt sống cổ là tình trạng thoái hóa ở vị trí đốt sống C1 đến C7. Lúc này, người bệnh thường có những triệu chứng đặc trưng sau:

• Đau và cứng vùng cổ: Trong những giai đoạn đầu, tình trạng đau và cứng vùng cổ có thể diễn ra đột ngột. Người bệnh sẽ gặp ít nhiều trong việc xoay đầu hoặc nghiêng đầu. Một số trường hợp khác, cơn đau có thể lan xuống vai và cánh tay khiến vùng này bị tê cứng;
• Suy giảm sức lực ở vai, tay và cánh tay: Vai, tay và cánh tay là các bộ phận dễ bị ảnh hưởng nhất khi bị thoái hóa đốt sống cổ. Tình trạng thoái hóa diễn ra càng phức tạp thì sức lực ở vai và tay càng suy giảm. Nghiêm trọng hơn, người bệnh có thể không nắm hoặc mang vác được những vật nặng khi bệnh tình chuyển biến nặng nề;
• Chóng mặt và dễ đau đầu: Triệu chứng này xảy ra khi rễ dây thần kinh bị chèn ép do tác động của việc cột sống bị thoái hóa. Cơn đau khởi phát từ vùng chẩm lan ra thái dương, trán và sau hốc mắt;
• Mất cảm giác: Tình trạng này sẽ xuất hiện ở những trường hợp bệnh phát triển ở giai đoạn nặng. Người bệnh sẽ mất dần cảm giác hoặc gặp khó khăn trong việc cảm nhận ngoại cảnh bên ngoài;
• Một số triệu chứng đi kèm khác: suy giảm trí nhớ, tăng tiết mồ hôi (còn được gọi là rối loạn thần kinh thực vật), nấc, ngáp, đau vùng cổ khi hắt hơi,…

Dấu hiệu nhận biết thoái hóa cột sống thắt lưng

Thoái hóa cột sống thắt lưng thường diễn ra tại đốt sống từ L1 đến L5. Song song với tình trạng thoái hóa đi kèm với những triệu chứng điển hình sau:

• Đau tức vùng thắt lưng: Đây là một trong những triệu chứng điển hình của bệnh thoái hóa cột sống thắt lưng. Tần suất và cường độ cơn đau còn phụ thuộc vào giai đoạn tiến triển của bệnh. Không những vậy, cơn đau sẽ gia tăng khi vận động mạnh, thời tiết thay đổi đột ngột, lao động nặng nhọc;
• Tê bì chân: Cơn đau vùng thắt lưng có thể lan xuống hai chân khiến chứng bị tê cứng. Điều này sẽ gây khó khăn trong hoạt động thường ngày;
• Việc vận động cơ thể bị hạn chế: Vì tình trạng chèn ép lên dây thần kinh vận động mà việc vận động cơ thể bị hạn chế, đặc biệt là trong việc cúi đầu, vươn người, xoay người,… Một biểu hiện khác ở những bệnh nhân bị thoái hóa cột sống lưng là không thể cúi người chạm đầu ngón tay đến bàn chân;
• Một số triệu chứng khác: đau âm ỉ vào ban đêm gây mất ngủ, cơ thể mệt mỏi, căng thẳng tê bì, chán ăn,…

Thoái hóa cột sống có nguy hiểm không? – Chuyên gia nói gì

Theo các chuyên gia xương khớp, thoái hóa cột sống không phải là căn bệnh nguy hiểm có khả năng đe dọa đến tính mạng con người nhưng tình trạng cột sống bị thoái hóa nếu không sớm điều trị sẽ khiến người bệnh đối mặt với những cơn đau nhức khó chịu. Không những vậy, việc vận động thường ngày cũng trở nên khó khăn hơn, thậm chí bản thân khó có thể điều chỉnh được tay chân. Đặc biệt, nếu bệnh không sớm điều trị hoặc điều trị không đúng phương pháp thì người bệnh có thể có khả năng đối mặt với những biến chứng sau:

• Gây biến dạng cột sống: Những cơn đau kéo dài do cột sống bị thoái hóa có thể tác động đến hình dạng cũng như cấu trúc của cột sống, khiến chúng bị biến dạng như cong, vẹo, gù,… Điều này không chỉ tác động đến khả năng vận động và sinh hoạt thường ngày mà còn làm ảnh hưởng đến giá trị thẩm mỹ;
• Gây tổn thương đến đĩa đệm và cột sống: Tình trạng cột sống bị thoái hóa diễn ra trong khoảng thời gian dài sẽ khiến cho phần đĩa đệm và đốt sống tổn thương nặng nề. Thậm chí có thể khởi phát bệnh thoát vị đĩa đệm hoặc gai cột sống ở vùng thắt lưng;
• Chèn ép rễ thần kinh: Đa phần cơn đau vùng cổ hoặc thắt lưng do thoái hóa cột sống gây ra đều bắt nguồn từ việc dây thần kinh bị chèn ép. Tình trạng chèn ép này có xu hướng lan theo dây thần kinh từ cổ ra tay và cánh tay, từ lưng xuống mông, chân và bàn chân. Nếu không sớm khắc phục có thể gây tê bì, teo cơ, thậm chí là bại liệt;
• Suy giảm thị lực: Một số đối tượng bị thoái hóa cột sống còn gặp tình trạng suy giảm thị lực, sợ ánh sáng, mắt sưng đau, tầm nhìn bị thu hẹp,…

Nếu không mong muốn bản thân gặp phải những biến chứng nguy hiểm trên, người bệnh cần sớm thăm khám và điều trị từ sớm. Chủ động thăm khám nếu có biểu hiện đau nhiều hoặc nghi ngờ bản thân mắc bệnh.

Bệnh thoái hóa cột sống có chữa khỏi được không?

Các chuyên gia nghiên cứu và bác sĩ chuyên khoa xương khớp cho biết, bất kỳ bộ phận nào liên quan đến cột sống bị thoái hóa hoặc thay đổi cấu trúc, biến dạng thì rất khó có thể khôi phục trở lại như ban đầu. Song, người càng về già thì khả năng cột sống hồi phục là rất thấp, ngay cả những người trẻ tuổi cũng không phải là trường hợp ngoại lệ.

Chuyên gia còn cho biết, đối với trường hợp mắc bệnh ở mức độ nhẹ, khả năng bệnh chữa khỏi chỉ lên đến 95% và không thể chữa khỏi hoàn toàn. Tuy nhiên, người bệnh có thể làm chậm quá trình lão hóa cũng như kiểm soát được bệnh bằng cách điều trị từ sớm và điều trị đúng phương pháp. Ngoài ra, người bệnh cần kết hợp với chế độ ăn uống khoa học, thói quen sinh hoạt lành mạnh và kiểm soát trọng lượng cơ thể.

Các phương pháp chẩn đoán thoái hóa cột sống

Trước khi có phương pháp điều trị phù hợp, người bệnh cần chủ động thăm khám để được bác sĩ chẩn đoán bệnh. Dựa vào kết quả, bác sĩ sẽ nắm rõ tình trạng sức khỏe và có phác đồ điều trị nhằm kiểm soát triệu chứng và tránh những biến chứng có khả năng xảy ra. Đối với bệnh xương khớp nói chung và bệnh thoái hóa cột sống nói riêng, thủ thuật chẩn đoán bệnh sẽ trải qua hai phương pháp chẩn đoán bệnh tiêu biểu sau:

Chẩn đoán lâm sàng

Bác sĩ sẽ tra hỏi bệnh nhân để biết rõ những triệu chứng thường hay gặp phải trong những khoảng thời gian gần. Đồng thời, tiến hành kiểm tra thể chất và khả năng vận động các chi thông qua việc:

• Dùng tay sờ nắn và ấn từ nhẹ đến mạnh vào vùng thắt lưng và cổ;
• Phát hiện các mô xương lồi lên, ấn thấy đau, cơn đau chạy dọc 1 bên;
• Kiểm tra độ linh hoạt của tay chân;
• Khám vận động thấy có sự hạn chế trong việc cúi, ngửa, khom người, xoay người,…

Chẩn đoán cận lâm sàng

Song song với việc khám lâm sàng, bác sĩ có thể chỉ định bệnh nhân làm một số xét nghiệm nhất định để hỗ trợ trong việc tìm rõ nguyên nhân gây bệnh và đánh giá chính xác mức độ bệnh lý. Bao gồm những xét nghiệm cụ thể sau:

• Chụp X-quang: Đây là một trong những thủ thuật chẩn đoán thoái hóa cột sống hiệu quả. Thông qua hình ảnh, bác sĩ có thể kiểm tra cấu trúc của cột sống, kiểm tra sụn và đĩa đệm có bị tổn thương hay không. Tuy nhiên, thủ thuật chụp X-quang không hiển thị rõ những phần thương tổn ở phần sụn;
• Chụp cộng hưởng từ MBI: Thủ thuật này cho phép bác sĩ nhận biết chính xác vị trí đĩa đệm hoặc dây thần kinh đi qua cột sống bị thoái hóa;
• Xét nghiệm máu: Thủ thuật này giúp phát hiện các bệnh liên quan có thể trở thành yếu tố gia tăng nguy cơ thoái hóa cột sống như các bệnh lý về thận, thừa cân, béo phì,…

Thông qua kết quả của việc chẩn đoán bệnh, bác sĩ đưa ra kết luận bệnh nhân có bị thoái hóa cột sống hay không. Nếu có thì bệnh đang tiến triển ở mức độ nào, nguyên nhân gây bệnh là gì, từ đó đề ra phương pháp điều trị phù hợp.

Phương pháp điều trị bệnh thoái hóa cột sống

Với nền phát triển của y học, hiện có khá nhiều phương pháp điều trị thoái hóa cột sống từ việc điều trị bằng thuốc đến việc không dùng thuốc nhằm giúp người bệnh sống hòa bình với căn bệnh này cũng như không gây quá nhiều cản trở trong đời sống thường ngày. Để bệnh tình được kiểm soát tốt nhất, bác sĩ sẽ dựa vào căn nguyên gây bệnh, triệu chứng và biến chứng có nguy cơ xảy ra để đưa ra phương pháp phù hợp.

1. Điều trị bằng thuốc Tây y

Điều trị bệnh bằng thuốc Tây y là sự lựa chọn của nhiều đối tượng, bệnh thoái hóa cột sống cũng không phải là trường hợp ngoại lệ. Thông thường, bác sĩ sẽ kê cho bệnh nhân dùng các loại thuốc nhằm kiểm soát cơn đau và phòng ngừa biến chứng, bao gồm:

• Thuốc giảm đau: Nhóm thuốc này thường được dùng cho các trường hợp bị viêm xương khớp ở mức độ nhẹ đến trung bình. Một số loại thuốc thường được bác sĩ kê đơn như Paracetamol, Aspirin,… Tuy nhiên, người bệnh không được lạm dụng thuốc giảm đau vì chúng có thể gây tổn thương gan;
• Thuốc chống viêm không steroid: Đây là nhóm thuốc giảm đau xương khớp mạnh hơn thuốc giảm đau thông thường nhưng chúng có thêm tác dụng chống viêm. Một số loại thuốc thông dụng như Mobic, Celebrex,…;
• Thuốc giãn cơ: Nhóm thuốc có tác dụng hỗ trợ giải tỏa sự co cứng của cột sống. Các loại thuốc được bác sĩ kê đơn như Mydocalm, Myonal,…;
• Thuốc mỡ hoặc kem bôi ngoài tại chỗ: Dạng thuốc bôi này thường dùng cho các trường hợp đau cột sống ở mức độ nhẹ đến trung bình, có tác dụng giảm đau đáng kể và ít gây ra tác dụng phụ. Các loại thuốc kem bôi ngoài điển hình như: Voltaren, Emugel, Gelden, Profenid gel,…;
• Thuốc tiêm ngoài màng cứng: Đối với các trường hợp nặng, bác sĩ có thể chỉ định điều trị bằng thuốc giảm đau mạnh dưới dạng thuốc tiêm. Tuy nhiên, nhóm thuốc này không khắc phục được những vấn đề tiềm ẩn và không có lợi nếu điều trị với lộ trình dài. 

Trong quá trình điều trị bệnh thuốc Tây y, người bệnh cần tuân thủ nghiêm ngặt các chỉ định dùng thuốc của bác sĩ chuyên khoa thông qua việc dùng đúng thuốc và đúng liều lượng. Người bệnh không được tự ý thay đổi thuốc khi chưa có sự cho phép. Đồng thời, trao đổi với bác sĩ nếu phát hiện bản thân xuất hiện những triệu chứng bất thường không rõ nguyên nhân.

2. Áp dụng phương pháp vật lý

Ngoài việc điều trị bằng thuốc Tây y, người bệnh có thể kết hợp với việc điều trị bằng phương pháp vật lý để kiểm soát cơn đau và thúc đẩy nhanh sức khỏe xương khớp. Một vài phương pháp vật lý điển hình như:

• Châm cứu
• Xoa bóp bấm huyệt
• Chườm nóng hoặc chườm lạnh
• Diện chẩn
• Kéo dãn cột sống, phong kế khớp gian mỏm
• Điều trị nhiệt bằng tia hồng ngoại

3. Điều trị bằng mẹo vặt dân gian

Đối với các trường hợp đau nhức ở mức độ nhẹ hoặc bệnh vừa mới khởi phát, thay vì dùng thuốc Tây y, người bệnh có thể tìm đến bài thuốc dân gian. Đa phần, phương pháp này sẽ mang lại hiệu quả nhất định, không gây ra tác dụng phụ và dễ dàng thực hiện tại nhà. Một số bài thuốc dân gian hay được sử dụng để trị bệnh thoái hóa cột sống như:

• Bài thuốc từ lá lốt: Ngoài công dụng làm gia vị, lá lốt còn được dân gian tận dụng trị các bệnh xương khớp, trong đó có bệnh thoái hóa cột sống. Nhiều nghiên cứu khoa học đã chỉ ra, thành phần hoạt chất ancaloit và tinh dầu trong lá lốt có tác dụng ngăn ngừa sự phát triển của các gốc tế bào tự do, chống viêm và giảm đau hiệu quả;
• Bài thuốc từ cây ngải cứu: Ngải cứu là vị thuốc dân gian có vị đắng, tính ấm, thường sử dụng trong việc điều trị đau đầu, tê thấp và các vấn đề liên quan đến xương khớp. Bên cạnh đó, giới y học hiện đại còn chỉ ra, trong cây ngải cứu có chứa dược chất có tính chất giảm đau tốt, điển hình là Aspirin. Vì thế, loại dược liệu này được tin dùng để trị thoái hóa cột sống, thoát vị đĩa đệm, gai cột sống,…;
• Bài thuốc từ cây nhàu: Các nhà khoa học đã tìm thấy nhiều thành phần hoạt chất trong cây nhàu có tác dụng giảm đau, kích thích quá trình sửa chữa tổn thương và làm chậm quá trình thoái hóa tế bào, điển hình là prosertonin và xeronin. Do đó, người bệnh có thể tận dụng phần quả, rễ và lá của cây nhàu để trị đau lưng, nhức mỏi xương khớp, thoái hóa cột sống,…;
• Bài thuốc từ cây xương rồng: Trong Đông y cổ truyền, cây xương rồng có vị đắng, tính hàn, thường được dân gian tận dụng chữa đau bụng, sát trùng, giảm sưng viêm và đặc biệt là trị các bệnh xương khớp. Bên cạnh đó, một số thành phần hoạt chất khác trong cây xương rồng cũng được chứng minh trong việc hỗ trợ giảm đau và chữa lành tổn thương ở xương khớp.

Biện pháp chăm sóc và phòng ngừa bệnh thoái hóa cột sống tiến triển nặng

Song song với việc điều trị, người bị thoái hóa cột sống cũng cần đặc biệt chú ý đến chế độ dinh dưỡng và lối sinh hoạt thường ngày. Bởi vì những vấn đề này đều tác động ít nhiều đến quá trình kiểm soát triệu chứng và phòng ngừa bệnh tiến triển nặng. Dưới đây là một số lưu ý:

• Xây dựng chế độ ăn uống khoa học thông qua việc bổ sung vào thực đơn ăn uống hằng ngày các thực phẩm giàu omega-3, canxi, vitamin D,… Những dưỡng chất ngày còn công dụng chống viêm giảm đau nhức còn giúp cơ thể tổng hợp và hấp thụ canxi một cách dễ dàng. Bên cạnh đó, bổ sung thêm thực phẩm chứa glucosamine, chondroitin để phòng tránh cột sống bị thoái hóa cũng như thúc đẩy quá trình tái tạo sụn khớp;
• Hạn chế ăn các thức ăn nhanh, thức ăn chứa nhiều da vị, uống rượu bia, hút thuốc lá,…;
• Không mang vác, lao động nặng nhọc, làm việc ngồi đúng tư thế để tránh tác động đến cột sống;
• Dành thời gian để vận động cơ thể bằng các bài tập vừa sức. Bởi việc hoạt động vừa giúp làm mềm cơ xung quanh khớp, cải thiện độ linh hoạt của xương khớp vừa giúp giảm cứng khớp. Một số bài tập mà bạn có thể lựa chọn như đi bộ, yoga, aerobic, bơi lội,…;
• Kiểm soát cân nặng của cơ thể để tránh tăng cân quá mức. Điều này sẽ giúp làm giảm áp lực cho khớp. Ngoài ra, kiểm soát cân nặng còn giúp làm giảm nguy cơ mắc bệnh tiểu đường, tim mạch, huyết áp,…;
• Dành thời gian nghỉ ngơi sau khi lao động nặng nhọc. Khi cơ thể nghỉ ngơi đồng nghĩa với việc các cơ cũng được thư giãn theo, từ đó giúp làm giảm sưng và viêm.

Như vậy, thoái hóa cột sống không phải là căn bệnh nguy hiểm nhưng triệu chứng của bệnh gây ra không ít sự khó chịu, khởi phát những cơn đau đột ngột ở vùng cổ và thắt lưng. Nếu không sớm có biện pháp khắc phục phù hợp, có khả năng cao người bệnh sẽ bị hạn chế vận động, vận động kém, thậm chí đối mặt với những biến chứng nguy hiểm khác.

THAM KHẢO THÊM:

• Trị thoái hoá cột sống bằng thuốc Nam – Ưu và nhược điểm cần biết
• Thoái hoá cột sống nên ăn gì để cải thiện bệnh? Giải đáp
• Bị thoái hoá cột sống nên uống sữa gì tốt? 12 loại sữa tốt nhất
• Bài thuốc từ cây dền gai chữa bệnh thoái hoá cột sống