Chàm Dị Ứng: Nguyên Nhân, Triệu Chứng, Phương Pháp Điều Trị

Chàm dị ứng là một bệnh viêm da mãn tính, thường gây ngứa, đỏ và khô da, ảnh hưởng lớn đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống. Bệnh liên quan đến yếu tố di truyền, miễn dịch và tác động từ môi trường, dễ tái phát nếu không được chăm sóc đúng cách. Hiểu rõ nguyên nhân, triệu chứng và phương pháp điều trị sẽ giúp bạn kiểm soát bệnh hiệu quả, giảm thiểu biến chứng và cải thiện tình trạng da.  

Chàm dị ứng là gì?

Chàm dị ứng (Atopic Dermatitis) là một dạng viêm da mãn tính liên quan đến cơ địa dị ứng và rối loạn hệ miễn dịch. Bệnh thường xuất hiện ở trẻ em nhưng người trưởng thành cũng vẫn có nguy cơ mắc bệnh. Đặc trưng của chàm dị ứng là các đợt bùng phát kèm triệu chứng ngứa, đỏ, khô và tổn thương da, gây khó chịu và ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống.

Khác với các dạng chàm khác, chàm dị ứng thường có liên hệ chặt chẽ với các bệnh lý dị ứng khác như viêm mũi dị ứng, hen suyễn, dị ứng thời tiết, dị ứng thực phẩm. Bệnh không lây nhiễm, nhưng dễ tái phát khi gặp các yếu tố kích thích như thời tiết khô hanh, căng thẳng hoặc tiếp xúc với chất gây dị ứng.

Nguyên nhân gây chàm dị ứng

Chàm dị ứng là một bệnh lý phức tạp, bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân khác nhau như:

Yếu tố di truyền

Chàm dị ứng thường xuất hiện ở những người có tiền sử gia đình mắc các bệnh lý dị ứng như viêm mũi dị ứng, hen suyễn hoặc chàm. Sự đột biến gen liên quan đến chức năng bảo vệ da (như gen filaggrin) khiến da dễ bị mất nước, nhạy cảm hơn với các tác nhân kích thích.

Rối loạn hệ miễn dịch

Hệ miễn dịch của người bệnh chàm dị ứng phản ứng quá mức với các yếu tố bình thường như phấn hoa, bụi bẩn hoặc thực phẩm. Phản ứng này gây viêm và làm tổn thương hàng rào bảo vệ da, dẫn đến tình trạng khô, ngứa và viêm da kéo dài.

Các yếu tố bên ngoài

Tiếp xúc với hóa chất, xà phòng, nước hoa hoặc chất tẩy rửa có thể làm tổn thương da và kích hoạt các triệu chứng chàm. Thời tiết hanh khô hoặc độ ẩm thấp cũng làm da mất nước, dễ bị tổn thương hơn. Một số người bệnh chàm dị ứng nhạy cảm với thực phẩm như sữa, trứng, hải sản hoặc các chất gây dị ứng khác như phấn hoa, lông động vật, và bụi mịn.

Tâm lý và lối sống

Căng thẳng kéo dài là một trong những nguyên nhân tiềm ẩn kích hoạt các đợt bùng phát chàm dị ứng. Lối sống không lành mạnh, thiếu ngủ hoặc chế độ ăn uống kém cân bằng cũng làm suy yếu khả năng tự phục hồi của da.

Triệu chứng của chàm dị ứng

Chàm dị ứng có các triệu chứng đặc trưng, ảnh hưởng rõ rệt đến làn da và gây ra cảm giác khó chịu kéo dài.  

Ngứa ngáy dữ dội

Ngứa là triệu chứng phổ biến và thường xuất hiện ngay cả khi da chưa có tổn thương rõ ràng. Cảm giác ngứa tăng lên vào ban đêm, khiến người bệnh khó chịu, mất ngủ, thậm chí gãi nhiều gây tổn thương da.

Da đỏ, khô và bong tróc

Vùng da bị chàm dị ứng thường đỏ ửng, khô ráp và dễ bong tróc. Các vùng da dễ bị ảnh hưởng bao gồm mặt, cổ, khuỷu tay, đầu gối, cổ tay và bàn tay.

Xuất hiện mụn nước

Các mụn nước nhỏ li ti thường xuất hiện ở vùng da tổn thương, dễ vỡ, gây rỉ dịch. Sau khi mụn nước vỡ, da sẽ khô lại và đóng vảy, tạo cảm giác đau rát.

Lichen hóa (da dày, sần sùi)

Khi bệnh kéo dài hoặc người bệnh gãi quá nhiều, da sẽ trở nên dày, cứng và sần sùi, còn gọi là hiện tượng lichen hóa. Lichen hóa làm da mất đi độ đàn hồi tự nhiên và có thể để lại các vết thâm lâu dài.

Triệu chứng toàn thân đi kèm

Một số người bệnh có thể bị khô mắt, viêm kết mạc hoặc các dấu hiệu dị ứng khác như viêm mũi dị ứng và hen suyễn. Trẻ nhỏ mắc chàm dị ứng thường có biểu hiện quấy khóc do khó chịu, ngứa ngáy.

Chàm dị ứng có gây nguy hiểm không?

Chàm dị ứng tuy không đe dọa trực tiếp đến tính mạng. Nhưng nếu không được điều trị và kiểm soát đúng cách, bệnh có thể gây ra nhiều ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống.

Ảnh hưởng cuộc sống sinh hoạt

• Ngứa ngáy kéo dài: Cảm giác ngứa dữ dội khiến người bệnh khó chịu, mất ngủ và suy giảm khả năng tập trung trong công việc hoặc học tập.
• Tâm lý căng thẳng: Các tổn thương da, đặc biệt ở vùng mặt và tay, có thể khiến người bệnh tự ti, lo lắng, thậm chí dẫn đến trầm cảm trong các trường hợp nặng.

Nguy cơ biến chứng

• Nhiễm trùng da: Gãi nhiều làm tổn thương lớp biểu bì, tạo điều kiện cho vi khuẩn, nấm hoặc virus xâm nhập, dẫn đến viêm da nhiễm trùng. Các dấu hiệu nhiễm trùng bao gồm sưng, đỏ, chảy dịch mủ hoặc đau rát.
• Da dày, sẹo và lichen hóa: Tình trạng viêm mãn tính hoặc tái phát thường xuyên khiến da dày, sần sùi và sạm màu, khó phục hồi về trạng thái ban đầu. Một số trường hợp có thể gây sẹo vĩnh viễn.

Nguy cơ mãn tính và tái phát

Chàm dị ứng có tính chất mãn tính và tái phát thường xuyên, đặc biệt khi gặp các yếu tố kích thích như thời tiết hanh khô, căng thẳng hoặc tiếp xúc với dị nguyên (hóa chất, thực phẩm, phấn hoa). Việc không điều trị dứt điểm khiến bệnh kéo dài, gây ảnh hưởng nặng nề đến sức khỏe tổng thể.

Tác động đến trẻ nhỏ

Ở trẻ nhỏ, chàm dị ứng không chỉ gây tổn thương da mà còn làm ảnh hưởng đến giấc ngủ, sự phát triển tâm lý và thể chất. Trẻ mắc chàm dị ứng lâu ngày dễ bị thiếu hụt dinh dưỡng do kiêng khem không đúng cách hoặc biếng ăn do cảm giác khó chịu.

Khi nào cần đến bệnh viện?

Người bệnh nên đi khám bác sĩ da liễu nếu gặp các tình huống sau liên quan đến chàm dị ứng:

• Triệu chứng không cải thiện: Các triệu chứng như ngứa, đỏ, khô da không giảm sau khi đã áp dụng các biện pháp chăm sóc da thông thường (dưỡng ẩm, tránh chất kích ứng).
• Triệu chứng nặng hơn: Da bị nứt nẻ, chảy dịch, đóng vảy, lan rộng ra các vùng da khác.
• Nhiễm trùng da: Xuất hiện mụn mủ, sưng tấy, đau nhức ở vùng da bị chàm.
• Ảnh hưởng đến sinh hoạt: Chàm gây ngứa ngáy khó chịu, ảnh hưởng đến giấc ngủ, công việc và sinh hoạt hàng ngày.
• Chàm xuất hiện ở trẻ nhỏ: Bệnh xuất hiện ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ dưới 6 tháng tuổi.
• Nghi ngờ chàm do dị ứng: Muốn xác định các chất gây dị ứng để có biện pháp phòng tránh.

Phương pháp chẩn đoán bệnh

Chẩn đoán bệnh chàm dị ứng dựa trên sự kết hợp của các yếu tố sau:

Tiền sử bệnh:

• Hỏi về tiền sử bản thân và gia đình có người mắc các bệnh dị ứng như hen suyễn, viêm mũi dị ứng, viêm kết mạc dị ứng.
• Hỏi về các triệu chứng đã xuất hiện và diễn biến của bệnh.

Khám lâm sàng:

• Quan sát các tổn thương da đặc trưng như: Da khô, ngứa, các mảng đỏ, sẩn, mụn nước, có thể chảy dịch, đóng vảy, da dày lên (lichen hóa) do gãi nhiều. Vị trí tổn thương thường gặp ở trẻ em là mặt, da đầu, khuỷu tay, đầu gối; ở người lớn là bàn tay, bàn chân, nếp gấp khuỷu tay, đầu gối.
• Đánh giá mức độ nặng của bệnh dựa trên diện tích da bị tổn thương và mức độ ảnh hưởng tới chất lượng cuộc sống.

Các xét nghiệm hỗ trợ:

• Test lẩy da hoặc xét nghiệm máu: Để xác định các chất gây dị ứng nếu nghi ngờ. Tuy nhiên, kết quả dương tính không đồng nghĩa với việc chất đó gây ra chàm.
• Xét nghiệm loại trừ thức ăn: Nếu nghi ngờ chàm liên quan đến dị ứng thực phẩm.
• Tiêu chuẩn chẩn đoán (Hanifin và Rajka): Cần có ít nhất 3 trong số các tiêu chuẩn chính và 3 trong số các tiêu chuẩn phụ sau:

Tiêu chuẩn chính:

• Ngứa.
• Tiền sử cá nhân hoặc gia đình có bệnh chàm.
• Vị trí tổn thương điển hình.
• Bệnh tái phát thường xuyên. 

Tiêu chuẩn phụ:

• Khô da.
• Viêm da tay.
• Vảy da đầu.
• Nếp gấp da tăng đậm.
• Viêm kết mạc.
• Dễ bị nhiễm trùng da.
• Test lẩy da dương tính.
• IgE huyết thanh tăng cao.

Cách điều trị chàm dị ứng

Để điều trị chàm dị ứng bạn có thể áp dụng các cách như sau:

Điều trị bằng thuốc Tây y

Một số loại thuốc Tây y được sử dụng để điều trị bệnh chàm dị ứng bao gồm:

Thuốc bôi:

• Corticosteroid: Giảm viêm, ngứa và sưng. Sử dụng ngắn hạn theo chỉ định của bác sĩ để tránh tác dụng phụ.
• Kem dưỡng ẩm y khoa: Các loại kem chứa ceramide, glycerin hoặc acid hyaluronic giúp duy trì độ ẩm, phục hồi hàng rào bảo vệ da.
• Thuốc ức chế calcineurin (Tacrolimus, Pimecrolimus): Phù hợp với vùng da nhạy cảm (mặt, cổ), thay thế cho corticosteroid khi cần.

Thuốc uống:

• Kháng histamin: Kiểm soát ngứa, đặc biệt vào ban đêm, giúp người bệnh cải thiện giấc ngủ.
• Kháng sinh: Dùng khi có nhiễm trùng da do vi khuẩn.
• Corticosteroid dạng uống: Chỉ dùng trong trường hợp nặng, ngắn hạn, theo chỉ định của bác sĩ.

Điều trị tự nhiên

Các phương pháp tự nhiên giúp hỗ trợ giảm triệu chứng, dưỡng ẩm và làm dịu da một cách an toàn, đặc biệt hiệu quả khi kết hợp với điều trị Tây y.

• Dầu dừa nguyên chất: Dầu dừa chứa axit béo có khả năng dưỡng ẩm sâu, kháng viêm và kháng khuẩn tự nhiên. Người bệnh thoa một lớp mỏng dầu dừa lên vùng da bị chàm sau khi tắm và trước khi đi ngủ.
• Bột yến mạch: Yến mạch chứa avenanthramides giúp giảm viêm, làm dịu da và giảm ngứa. Bạn xay nhuyễn bột yến mạch, hòa vào nước ấm để tắm trong 10-15 phút mỗi ngày.
• Gel nha đam (lô hội): Nha đam giàu vitamin và chất chống oxy hóa giúp làm dịu da, giảm đỏ và ngứa. Lấy phần gel trong lá nha đam, thoa trực tiếp lên vùng da tổn thương, để khô tự nhiên.
• Mật ong nguyên chất: Mật ong có tính kháng khuẩn, dưỡng ẩm và thúc đẩy phục hồi tổn thương da. Thoa một lớp mỏng mật ong lên da, để khoảng 20 phút rồi rửa sạch bằng nước ấm.
• Tắm nước muối sinh lý: Muối sinh lý giúp sát trùng nhẹ, giảm ngứa và làm sạch da mà không gây kích ứng. Pha 1-2 muỗng muối vào nước ấm và tắm nhẹ nhàng trong 5-10 phút.

Phòng ngừa bệnh chàm dị ứng

Để phòng ngừa bệnh chàm dị ứng bạn có thể áp dụng các biện pháp sau:

• Tránh tiếp xúc với các chất gây dị ứng như mạt bụi nhà, phấn hoa, lông động vật, nấm mốc.
• Nếu có tiền sử dị ứng thực phẩm, hạn chế hoặc tránh các thực phẩm dễ gây dị ứng như hải sản, trứng, sữa.
• Hạn chế sử dụng xà phòng, chất tẩy rửa mạnh, nước hoa, mỹ phẩm chứa nhiều hương liệu. Ưu tiên các sản phẩm dịu nhẹ, không gây kích ứng, có độ pH trung tính.
• Tránh các loại hóa chất uốn, duỗi, nhuộm tóc không rõ nguồn gốc.
• Tránh mặc quần áo làm từ chất liệu thô ráp, bí bách, khó thấm mồ hôi như len, ni lông, sợi tổng hợp. 
• Nên chọn trang phục thoáng mát, mềm mại, thấm hút mồ hôi tốt như cotton. Tránh mặc khi quần áo vẫn còn ẩm ướt hoặc quá chật.
• Tắm rửa hàng ngày bằng nước ấm trong khoảng 10-15 phút.
• Sử dụng các loại xà phòng dịu nhẹ, không chứa chất tẩy rửa mạnh.
• Lau khô người nhẹ nhàng bằng khăn mềm sau khi tắm và tránh để da đổ mồ hôi quá nhiều.
• Không nên hút thuốc lá hoặc tiếp xúc trực tiếp với khói thuốc lá.
• Kiểm soát căng thẳng, nên đi ngủ sớm và đảm bảo ngủ đủ giấc.
• Thường xuyên dưỡng ẩm cho da, đặc biệt là sau khi tắm để tránh da bị khô.

Chàm dị ứng có thể được kiểm soát và cải thiện đáng kể nếu người bệnh hiểu rõ nguyên nhân và áp dụng các phương pháp điều trị phù hợp. Hy vọng những thông tin trong bài viết này sẽ giúp bạn có thêm kiến thức để chăm sóc sức khỏe làn da tốt hơn. Nếu bạn đang gặp phải các vấn đề liên quan đến chàm dị ứng, hãy nhanh chóng đến gặp các bác sĩ chuyên khoa để được thăm khám và điều trị đúng cách.

Tham khảo thêm: Bị chàm ở tay, chân – Cách điều trị và phòng ngừa bệnh tái phát