Thuốc Methotrexate điều trị viêm khớp dạng thấp có tác dụng phụ không?

Thuốc Methotrexate được sử dụng trong điều trị viêm khớp dạng thấp nhằm mục đích làm chậm tiến triển và phòng ngừa biến chứng của bệnh. Mặc dù có hiệu quả khá tốt nhưng loại thuốc này cũng tiềm ẩn không ít rủi ro và tác dụng ngoại ý trong thời gian sử dụng. 

Tác dụng của thuốc Methotrexate trong điều trị viêm khớp dạng thấp

Methotrexate là thuốc ức chế miễn dịch (liều thấp) và chống ung thư (liều cao). Đây là loại thuốc đặc hiệu đối với viêm khớp dạng thấp và các bệnh lý có liên quan đến rối loạn miễn dịch. Thuốc được bào chế ở dạng viên nén và thuốc tiêm. Tuy nhiên, điều trị viêm khớp dạng thấp chủ yếu dùng thuốc dạng viên uống.

Methotrexate có cấu trúc tương tự như dẫn xuất của axit folic. Thuốc ức chế quá trình chuyển hóa axit folic thành acid tetrahydrofolic. Kết quả là gây ức chế tổng hợp ADN và ngăn chặn hình thành các tế bào mới. Với cơ chế này, Methotrexate có hiệu quả ức chế tăng sinh tế bào ác tính (ung thư), tế bào bào thai (dùng trong điều trị thai ngoài tử cung), tủy xương,…

Ngoài ra, thuốc còn có tác dụng ức chế miễn dịch nên được dùng trong điều trị các bệnh có liên quan đến bất thường trong hoạt động miễn dịch như bệnh Crohn, vảy nến thể nặng, viêm khớp dạng thấp,… Methotrexate cũng được sử dụng để chống thải ghép sau khi cấy tạng.

Đối với viêm khớp dạng thấp, Methotrexate ức chế hoạt động sản sinh kháng thể của hệ miễn dịch. Qua đó ngăn chặn hiện tượng phá hủy mô sụn, màng bao hoạt dịch và các cơ quan cấu tạo khớp. Methotrexate là thuốc có hiệu quả chậm. Thuốc mất khoảng 4 – 6 tuần mới phát tác dụng và đạt được hiệu quả đầy đủ sau 4 – 6 tháng sử dụng. Trong thời gian chờ hiệu lực của thuốc, bác sĩ sẽ chỉ định dùng thêm corticoid và một số loại thuốc giảm đau.

Chỉ định – Chống chỉ định

Methotrexate là thuốc điều trị đặc hiệu đối với viêm khớp dạng thấp. Thuốc được sử dụng trong thời gian dài nhằm ngăn chặn tiến triển và ức chế hoạt động tấn công của kháng thể lên các cơ quan cấu tạo khớp. Methotrexate có thể dùng đơn lẻ hoặc kết hợp thêm một số loại thuốc khác tùy theo giai đoạn phát triển và mức độ đáp ứng của từng bệnh nhân.

Tuy nhiên, Methotrexate chống chỉ định trong một số trường hợp sau:

• Suy thận nặng
• Suy dinh dưỡng
• Rối loạn gan
• Rối loạn tạo máu từ trước (thiếu máu lâm sàng nghiêm trọng, giảm tiểu cầu, giảm bạch cầu, giảm sàn tủy xương,…)
• Người mắc các hội chứng suy giảm miễn dịch
• Dị ứng, quá mẫn với Methotrexate

Methotrexate chống chỉ định tương đối với bệnh nhân viêm gan, xơ gan và uống nhiều rượu. Trong những trường hợp này, bác sĩ sẽ đánh giá chức năng gan để xem xét có nên dùng Methotrexate hay không.

Cách dùng, liều lượng thuốc Methotrexate khi điều trị viêm khớp dạng thấp

Methotrexate được dùng trong điều trị viêm khớp dạng thấp chủ yếu là thuốc dạng uống. Tuy nhiên trong một số trường hợp, bác sĩ cũng có thể chỉ định dùng thuốc dạng tiêm.

Liều lượng của Methotrexate được cân chỉnh tùy theo tình trạng sức khỏe và khả năng đáp ứng của từng trường hợp. Ngoài ra, liều dùng cũng có sự thay đổi nếu dùng phối hợp với một số loại thuốc chống thấp khớp khác.

– Liều dùng Methotrexate đơn lẻ:

• Liều khởi đầu: Sử Methotrexate 10mg/ lần/ tuần
• Liều duy trì: Dùng Methotrexate 7.5 – 15mg (tùy theo khả năng đáp ứng)/ lần/ tuần
• Nếu cần thiết, có thể sử dụng Methotrexate 20mg/ lần/ tuần

– Liều dùng Methotrexate phối hợp với các loại thuốc khác (được áp dụng trong điều trị viêm khớp dạng thấp thể nặng):

• Liều dùng kết hợp với Tocilizumab: Sử dụng Methotrexate 10 – 15mg/ lần/ tuần. Tocilizumab được dùng ở dạng tiêm với liều 4.8mg/ kg trọng lượng cơ thể/ lần/ tháng.
• Liều dùng kết hợp với Rituximab: Dùng Methotrexate  10 – 15mg/ lần/ tuần. Rituximab được sử dụng ở đường truyền tĩnh mạch với liều 500 – 1000mg/ 2 lần/ tháng, mỗi lần cách nhau 2 tuần.
• Liều dùng kết hợp với các loại thuốc kháng TNF alpha cơ bản: Khi dùng kết hợp với các loại thuốc TNF alpha cơ bản (Adalimumab, Golimumab, Infliximab, Etanercept,…), Methotrexate được dùng với liều 10 – 15mg/ lần/ tuần

Thận trọng khi dùng Methotrexate trị viêm khớp dạng thấp

Các loại thuốc điều trị viêm khớp dạng thấp nói chung và Methotrexate nói riêng đều tiềm ẩn không ít rủi ro, tác dụng phụ khi sử dụng. Hơn nữa, Methotrexate là thuốc dùng dài hạn trong ít nhất 4 – 6 tháng nên không tránh khỏi các tác dụng ngoại ý.

Trước khi dùng thuốc Methotrexate điều trị viêm khớp dạng thấp, cần lưu ý những vấn đề quan trọng sau:

• Cần thực hiện một số xét nghiệm chức năng gan, thận và huyết đồ trước khi dùng Methotrexate. Ngoài ra, nên xét nghiệm lại sau mỗi 2 – 3 tháng để đánh giá chức năng gan, thận và khả năng tạo máu để xem xét có nên sử dụng thuốc tiếp tục hay không .
• Methotrexate gây ức chế miễn dịch nên có thể tăng nguy cơ gặp phải các bệnh nhiễm trùng cơ hội. Nếu nhận thấy các triệu chứng bất thường trong thời gian dùng thuốc, cần thông báo ngay với bác sĩ để được thăm khám và xử trí kịp thời.
• Thuốc Methotrexate gây độc lên gan. Do đó trong thời gian sử dụng, nên tránh dùng rượu bia và các loại thuốc gây độc tính lên gan khác.
• Methotrexate là một trong những loại thuốc gây quái thai mạnh nên chống chỉ định đối với phụ nữ mang thai – trừ trường hợp dùng để điều trị thai ngoài tử cung. Ngoài ra, cần ngưng cho trẻ bú trong thời gian sử dụng Methotrexate.
• Chú ý những hướng dẫn của bác sĩ về liều lượng, cách dùng và một số tác dụng phụ có thể gặp phải trong thời gian sử dụng.

Thuốc Methotrexate trị viêm khớp dạng thấp có tác dụng phụ không?

Thuốc Methotrexate được sử dụng phổ biến trong điều trị viêm khớp dạng thấp với mục đích ngăn chặn tiến triển của bệnh, từ đó giúp bảo tồn khớp và hạn chế tình trạng biến dạng khớp. Tuy nhiên, Methotrexate cũng có thể gây ra một số tác dụng phụ trong thời gian sử dụng. Nguy cơ gặp phải tác dụng ngoại ý tăng lên đáng kể khi dùng thuốc liều cao và kéo dài.

Các tác dụng phụ có thể gặp phải khi dùng Methotrexate:

• Da: Giãn mạch máu, mẫn cảm, xuất hiện vết bầm, ngứa da, nổi mề đay, hồng ban, rụng lông, tóc có hồi phục,…
• Tủy: Gây rối loạn quá trình tạo máu dẫn đến thiếu máu, giảm bạch cầu, tiểu cầu,…
• Hệ tiêu hóa: Xơ gan, xuất huyết đường tiêu hóa, teo gan cấp, tiêu chảy, viêm ruột non, nôn máu, chán ăn, viêm miệng, viêm lợi,…
• Hệ sinh dục – tiết niệu: Sảy thai, rối loạn kinh nguyệt, suy thận, viêm bàng quang, tiểu máu, hiếm muộn, thiểu tinh tạm thời, loét âm đạo, liệt dương, suy giảm chức năng tình dục,…
• Thần kinh trung ương: Co giật, chóng mặt, đau đầu, lơ mơ, thất ngữ, liệt nhẹ, lú lẫn và tăng nguy cơ trầm cảm
• Mắt: Thay đổi thị lực
• Các tác dụng phụ khác: Ngoài ra, thuốc Methotrexate điều trị viêm khớp dạng thấp còn có thể gây ra một số tác dụng phụ như tiểu đường, loãng xương, sốt, rối loạn nhịp tim, khó thở,…

Tương tác thuốc

Methotrexate tương tác với rất nhiều loại thuốc. Để hạn chế rủi ro và tác dụng phụ phát sinh, không nên tự ý dùng kết hợp với các loại thuốc khác nếu không có chỉ định của bác sĩ.

Một số loại thuốc có thể tương tác với Methotrexate:

• Thuốc giảm axit dạ dày (đặc biệt là thuốc ức chế bơm proton/ PPI như Esomeprazole, Omeprazole, Pantoprazole, Rabeprazole,…)
• Thuốc chống viêm không steroid (NSAID)
• Các loại thuốc chống trầm cảm, an thần gây ngủ
• Thuốc kháng sinh (Chloramphenicol, Tetracyclin,…)

Trong trường hợp tương tác thuốc không gây ra các triệu chứng quá nghiêm trọng, bác sĩ sẽ hiệu chỉnh liều để giảm tác dụng không mong muốn. Ngược lại, bác sĩ có thể yêu cầu dừng 1 loại thuốc và thay thế bằng loại thuốc an toàn hơn.

Quá liều và cách xử trí

Quá liều Methotrexate có thể gây ra ngộ độc với các triệu chứng như tiểu ra máu, sụt cân, chán ăn, giảm bạch cầu, hôn mê và trầm cảm. Ngay khi nhận thấy dùng Methotrexate quá liều lượng khuyến cáo hoặc phát hiện thấy các triệu chứng bất thường, cần đến ngay bệnh viện để được xử trí trong thời gian sớm nhất.

Những trường hợp quá liều Methotrexate sẽ được xử trí bằng cách dùng Leucovorin. Loại thuốc này phát huy tác dụng ngay lập tức với khả năng trung hòa Methotrexate trên hệ thống tạo máu, qua đó giảm nhanh các triệu chứng ngộ độc.

Thuốc điều trị viêm khớp dạng thấp Methotrexate được xếp vào nhóm thuốc độc bảng A. Do đó, bệnh nhân chỉ nên sử dụng thuốc khi có chỉ định của bác sĩ. Ngoài ra, cần chú ý các biểu hiện của cơ thể trong thời gian dùng thuốc để kịp thời phát hiện và thông báo với bác sĩ ngay khi gặp phải tác dụng ngoại ý.

Tham khảo thêm:

• 7 Bài tập cho người viêm khớp dạng thấp nhanh phục hồi
• Viêm khớp dạng thấp huyết thanh dương tính là gì? Nguy hiểm ra sao